1.1 Voorkom en beperk schade of negatieve neveneffecten. Wees ervan op de hoogte dat eventuele neveneffecten kunnen optreden bij een interventie. Breng deze zoveel mogelijk in kaart en weeg deze mee in een kosten-baten afweging. Schade of negatieve effecten dienen zoveel mogelijk voorkomen te worden (art.21 en 23).

Voorbeeld:
Een gemeente wil met een publiekscampagne afvalscheiding verbeteren. De psycholoog wijst er vooraf op dat te veel nadruk op “fout” gedrag (bijvoorbeeld zwerfafval) mensen kan stigmatiseren. Daarom helpt de psycholoog de gemeente om de boodschap positiever en motiverend te formuleren en test deze eerst met een kleine groep inwoners. Hierdoor worden negatieve neveneffecten, zoals schuld- of schaamtegevoelens, geminimaliseerd.

1.2 Voorkom misbruik van kennis. Zorg ervoor dat de verzamelde kennis (data, gemeten effecten, rapportages en adviezen) niet kunnen worden misbruikt. Span je ook actief in om te voorkomen dat anderen deze kennis schadelijk gebruiken (nu en in de toekomst) (art. 25, 26, 27 en 40, 41).

Voorbeeld:
Een bank vraagt een psycholoog om stress- of emotierespons bij consumenten te meten, zodat precies op de momenten van kwetsbaarheid (bijvoorbeeld hoge stress) een aantrekkelijke lening kan worden aangeboden. De psycholoog ziet dat deze toepassing van kennis manipulatief is en mensen mogelijk aanzet tot ongunstige financiële beslissingen. Daarom wijst hij/zij de bank erop dat de data en psychologische inzichten niet op deze manier mogen worden ingezet en benadrukt de noodzaak om de ethische grenzen te respecteren.

1.3 Wees alert op functioneren en uitkomsten van collega’s. Wanneer de gedragsbeïnvloeding van collega’s niet ethisch of integer is, of mogelijke schadelijke gevolgen onvoldoende in kaart zijn gebracht, danwel niet of onvoldoende of meegewogen in de kosten-baten analyse, attendeer je ze hierop (art. 29, 30 en 32).

Voorbeeld:
Een projectteam van psychologen ontwikkelt een online interventie om rookgedrag te verminderen. Een collega stelt voor om deelnemers aanbiedingen van verleidelijke ‘e-sigaretten’ te laten zien als zogenaamd ‘gezonder alternatief’. De sociaal- en economisch psycholoog vermoedt mogelijke schadelijke gevolgen (doorgaan met nicotineverslaving) en brengt dit ter sprake. Dit leidt tot heroverweging van de strategie, zodat de focus op het verbeteren van de gezondheid blijft liggen.

1.4 Wijs een opdracht af wanneer dit tot schade of andere negatieve effecten kan leiden die niet opwegen tegen de baten (zie artikel 23, 26, 27).

Voorbeeld:
Een organisatie vraagt een psycholoog om een intern bonussysteem te ontwerpen dat medewerkers extreem competitief maakt. De psycholoog voorziet dat dit kan leiden tot ongezonde werkdruk, conflicten of zelfs pestgedrag. De psycholoog legt uit dat deze risico’s niet opwegen tegen de potentiële baten en wijst de opdracht uiteindelijk af.

2.1 Zorg dat je vrij bent integer te handelen. Je moet onafhankelijk, objectief en professioneel kunnen handelen, zonder beïnvloeding door bijvoorbeeld afspraken, externe druk of machtsverhoudingen. Agendeer het direct wanneer je je mogelijk niet ethisch kunt verantwoorden voor de effecten van jouw handelen (art.13, 28, 37, 38, 39).

Voorbeeld:
Een grote retailer wil een psycholoog inhuren om promotieacties te analyseren, maar vraagt tegelijkertijd om ‘alleen positieve commerciële data’ te presenteren. De psycholoog geeft meteen aan dat hij/zij objectief moet rapporteren, inclusief eventuele negatieve of tegenvallende resultaten. Als de opdrachtgever hier niet mee instemt, kan de psycholoog beter de opdracht weigeren.

2.2  Wees open over jouw kwalificaties, kennis, kunde en bronnen. Geef aan opdrachtgevers aan wat je wel en niet op professioneel niveau kunt. Geef bij adviezen zo veel mogelijk de data en kennisbronnen waaruit je hebt geput (art. 42, 44 en 98).

Voorbeeld:
Bij een gedragsinterventie rondom energiebesparing meldt de psycholoog expliciet welke opleiding en ervaring hij/zij heeft en op welke wetenschappelijke studies de adviezen gebaseerd zijn. Zo weet de opdrachtgever precies wat de psycholoog kan en waarop de inzichten gestoeld zijn.

2.3  Voorkom misleiding. Gebruik geen technieken of data om opdrachtgevers, klanten of andere betrokkenen te verleiden om beslissingen te nemen of gedrag te vertonen dat ze niet zouden vertonen wanneer ze redelijk geïnformeerd, omzichtig en oplettend waren geweest, of waarvan voor hen schadelijke effecten bekend zijn (art. 40 en 41).

Voorbeeld:
Een overheidsinstantie wil een online omgeving zo ‘effectief’ mogelijk inrichten, zodat burgers sneller akkoord gaan met bepaald beleid. De psycholoog constateert dat in het huidige ontwerp relevante informatie wordt weggelaten, waardoor mensen zich niet bewust zijn van mogelijke nadelige consequenties. De psycholoog raadt aan de informatie eerlijk en transparant te presenteren, zodat mensen weloverwogen beslissen.

2.4 Wijs een opdracht af wanneer je niet objectief en professioneel kunt handelen en/of er sprake is van misleiding van mensen (art. 27 en 28 ).

Voorbeeld:
Een politieke partij vraagt een psycholoog om een enquête zo te formuleren dat de uitslag een onjuiste voorkeur voor hun eigen partij suggereert. Dit is ronduit misleidend. De psycholoog stelt de opdrachtgever voor om neutrale en open vragen te gebruiken en wijst de opdracht af als de partij blijft aandringen op manipulatieve vraagstellingen.

3.1  Respecteer de privacy van de doelgroep. Beoordeel altijd wanneer je voor betrouwbare inzichten en gedragsbeïnvloeding doordringt in het privéleven van de doelgroep. Dring niet verder door in het privéleven dan noodzakelijk voor de (respectvolle) opdracht (art. 55, 56,57, 58, 70 en 80).

Voorbeeld:
Voor een commerciële campagne rondom ‘gezond leven’ wil de opdrachtgever data van individuele klanten koppelen aan hun online zoekgedrag en locatiegegevens. De psycholoog adviseert om alleen geaggregeerde en geanonimiseerde gegevens te gebruiken en verduidelijkt dat het doordringen in iemands privéleven verder dan noodzakelijk onethisch en in strijd met de Beroepscode is.

3.2 Houd rekening met beperkingen van de mens in het algemeen en kwetsbaren in het bijzonder. Houd rekening met bekende onbewuste valkuilen en biases, maar ook leesniveau, digitale vaardigheden, doenvermogen, psychopathologie en dergelijke (art. 59).

Voorbeeld:
Bij het ontwikkelen van een voorlichtingscampagne over financiële keuzes signaleert de psycholoog dat sommige mensen moeite hebben met taal of beperkte digitale vaardigheden hebben. Daarom wordt het materiaal in eenvoudiger taal en meerdere formats (o.a. video, eenvoudige pictogrammen) aangeboden, zodat ook laaggeletterden of digibeten bereikt worden.

3.3 Maak uitsluitend onderscheid tussen doelgroepen voor zover relevant en gerechtvaardigd voor de (respectvolle) opdracht. Denk bijvoorbeeld aan onderscheid wegens etniciteit, geaardheid, politieke gezindheid of op welke grond dan ook. Baseer je op wet- en regelgeving en de NIP Beroepscode bij de afweging (art. 57).

Voorbeeld:
Stel dat een verzekeringsmaatschappij een campagne wil maken die zich alleen richt op hoogopgeleide mensen, omdat men veronderstelt dat die financieel interessanter zijn. De psycholoog merkt echter dat er geen aantoonbare noodzaak of rechtvaardiging bestaat om andere groepen uit te sluiten op basis van opleidingsniveau. Hij/zij adviseert daarom om de campagne inclusiever op te zetten en een benadering te kiezen die recht doet aan alle potentiële klanten.

3.4 Wijs een opdracht af wanneer privacy of kwetsbaarheden van de doelgroep ongerechtvaardigd aangetast worden.

Voorbeeld:
Een organisatie wil een app inzetten om gezondheidsgegevens van ouderen met beginnende dementie te verzamelen met als doel hen cognitieve trainingsprogramma’s te verkopen. De psycholoog ziet dat deze mensen kwetsbaar zijn door hun (cognitieve) beperkingen en niet volledig kunnen inschatten welke data ze afstaan. Bovendien wordt er onnodig diep in hun privéleven doorgedrongen. Dit schaadt zowel hun privacy als hun kwetsbare positie, waardoor de psycholoog de opdracht afwijst.

4.1  Zorg voor een hoge kwaliteit van beroepsmatig handelen. Kies methoden die doeltreffend en doelmatig zijn en houd rekening met beperkingen van die methoden. Wanneer methoden en technieken ontoereikend zijn voor een deskundige interventie of beantwoording van de vraagstelling, herformuleer dan de opdracht of wijs deze af (art. 102 en 106).

Voorbeeld:
Bij het ontwikkelen van een interventie om vrijwilligerswerk te stimuleren, gebruikt de psycholoog wetenschappelijk gevalideerde meetinstrumenten en controleert hij/zij regelmatig of de instrumenten in deze context betrouwbaar zijn. Zo borgt de psycholoog de effectiviteit en kwaliteit van de interventie.

4.2 Wees op de hoogte van ontwikkelingen binnen het vakgebied. Houd je kennis up-to-date door zowel de ontwikkelingen binnen de sociale en economische psychologie, als de ethische discussies bij te houden (art. 101).

Voorbeeld:
Een psycholoog die door een overheidsinstantie wordt gevraagd om een publiekscampagne rondom verkeersveiligheid te ontwikkelen. Voordat hij/zij begint, verdiept de psycholoog zich in recente wetenschappelijke studies over risicoperceptie en onbewuste gedragingen in het verkeer. Op basis van deze actuele kennis past hij/zij de interventiestrategie aan, bijvoorbeeld door specifieke nudges in te bouwen die aansluiten bij de nieuwste inzichten uit de literatuur. Hierdoor blijft de psycholoog op de hoogte van de laatste ontwikkelingen en verbetert de kwaliteit en effectiviteit van de campagne.

4.3 Ken de grenzen van je persoonlijke vakbekwaamheid en van het vakgebied en handel daarnaar. Erken de professionele en persoonlijke beperkingen van je deskundigheid en hanteer alleen methoden waarvoor je door opleiding, training of ervaring bent gekwalificeerd (art. 103, 104, 105 en 106).

Voorbeeld:
Een psycholoog wordt gevraagd een complexe statistische analyse uit te voeren voor een marketingbureau. De psycholoog heeft hier beperkte ervaring mee. In plaats van het zelf te proberen, besluit hij/zij een statistisch expert te raadplegen of aan te bevelen. Zo waarborgt de psycholoog de kwaliteit en professionaliteit.

4.4 Wijs een opdracht af wanneer je niet de juiste kennis en/of middelen hebt om de opdracht deskundig te voltooien (art. 102 en 106).

Voorbeeld:
Een grote multinational wil een psycholoog inschakelen om met behulp van hersenscans- en hartslagmetingen inzichten te verzamelen om nieuwe producten te ontwikkelen. De psycholoog mist echter de vereiste medische en ethische kennis om deze biometrische data verantwoord te verwerken. Hij/zij stelt voor een gekwalificeerde specialist in te schakelen en wijst de opdracht desnoods af als dit niet gebeurt.